Gıda bolluğu sürdürülebilir olabilir mi?
Sürdürülebilirliğin her geçen gün daha fazla gündeme gelmesiyle bu konuda yapılan araştırmalar da giderek artıyor. Peki gıda sürdürülebilirliği neden bu kadar önemlidir?
Birleşmiş Milletler gıda sürdürülebilirliğini "bir şeyin (örneğin tarım, balıkçılık ve hatta gıda hazırlama) doğal kaynaklarımızı israf etmeyecek şekilde yapılması ve çevreye veya çevreye zarar vermeden gelecekte de devam ettirilebilmesi fikri" olarak tanımlıyor.
Gıda sürdürülebilirliği, sürdürülebilir gıda sistemlerine bağlıdır. Bunlar ticaret, enerji ve sağlık sistemleriyle etkileşime giren tarım, atık yönetimi ve tedarik sistemlerini içeren alt sistemlere dayanmaktadır.
BM, Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), sürdürülebilir bir gıda sisteminin herkes için ekonomik açıdan sürdürülebilir ve sosyal açıdan faydalı bir şekilde beslenme ve gıda güvenliği sağlaması gerektiğini belirtiyor. Aynı zamanda sürdürülebilir bir gıda sisteminin çevre üzerinde sürekli olarak tarafsız veya olumlu bir etki yaratması da gerekiyor. Bireysel tercihler de gıda sistemlerinin refahında önemli bir rol oynamaktadır.
Gıda sürdürülebilirliği neden önemlidir?
Dünya Gıda Programı, dünya çapında 9 kişiden 1'inden fazlasının (821 milyon kişi) her gün aç kaldığını bildiriyor. Açlık ve yetersiz beslenme o kadar yaygın bir sorun ki, BM bununla mücadele etmek için "küresel gıda ve tarım sisteminde köklü bir değişikliğe ihtiyaç olduğunu" vurguladı. Bu değişim, sürdürülebilir gıda üretimi için çabalamayı da içermelidir.
Hangi temel faktörleri dikkate almalıyız?
Küresel gıda sistemi tüm ekonomik sektörleri kapsamaktadır. Bileşenlerini anlamak, onu güçlendirecek etkili önlemlerin geliştirilmesi ve uygulanması açısından önemlidir.
Tarım arazileri, Dünya kara yüzeyinin %38'ini kaplıyor ve artan küresel nüfus, bu sınırlı karasal kaynağı zorluyor.
FAO, "habitatların aşırı kaybı ve toprak ve su gibi doğal kaynakların aşırı kullanımından kaynaklanan potansiyel çevresel etkiyi en aza indirirken aynı zamanda mahsul verimliliğini en üst düzeye çıkarmaya" yönelik stratejilere ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor.
EDGAR-FOOD veri tabanı, 1990-2015 yıllarını kapsayan her ülke için gıda zincirinin her aşamasındaki emisyonları ayrıştırıyor. Raporda, "devam eden sosyoekonomik kalkınma eğilimlerine paralel olarak, gıda emisyonlarının giderek daha fazla enerji kullanımı, endüstriyel faaliyetler ve atık yönetimi tarafından belirlendiği" belirtiliyor. Avrupa Komisyonu, bu emisyonları azaltmak için hedeflenen enerji verimliliği ve karbondan arındırma politikaları çağrısında bulunuyor.
Araştırmalar, tarımın küresel çevre değişikliğinin ardındaki itici güçlerden biri olduğunu, aynı zamanda iklim değişikliğinden de derinden etkilendiğini gösteriyor. Şu anda gıda sürdürülebilirliğine yönelik çok sayıda tehdit var ancak en büyük tehdit küresel ısınmadır. Sürekli genişleyen nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak için gıda üretim teknikleri çevremizi, sağlığımız ve gelecek nesiller için toksik olacak şekilde değişmektedir.
Gıdaya yönelik artan talep, endüstriyel tarım şirketlerinin toplum için tarımın direksiyonunda olmasına olanak tanıyor. Zararlı ve toksik pestisitlerin, kimyasalların, makinelerin ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanımı, çevresel değişime kapı açabilir ve bu da gelecek nesillerin, taleplerinin ihtiyaçlarını karşılayamamasına neden olabilir.
Doğayla uyum içinde yetiştirilen gıda ürünleri, market raflarındaki standart yiyeceklerden önemli ölçüde daha pahalı olma eğilimindedir. Bu, birçok insanın daha sağlıklı, Dünya dostu gıdalara geçiş fikrine karşı çıkmasına neden oluyor.
Gıda kayıpları ve gıda israfı
Üretilen gıdanın yaklaşık üçte biri besin zinciri boyunca kayboluyor. Gıda kayıpları hasat öncesinde, sırasında ve sonrasında meydana gelebilir. Bunun bazı nedenleri arasında insan dikkatsizliği, ihmal, süreç yetersizlikleri ve yanlış paketleme sayılabilir. Evsel gıda atığı da bir sorun; bazı araştırmalar, örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde, ortalama bir hanenin, hane üyeleri tarafından satın alınan gıdanın %31,9'unu çöpe attığını gösteriyor.
Eğitimsizlik
Araştırmacılar sağlıklı beslenme ve gıda sürdürülebilirliği konularının ilkokuldan itibaren öğretilmesinin önemli olduğu konusunda hemfikir. Bazı çalışmalar, gençlerin gıda üretimi uygulamalarına olan ilgisi ile sağlıklı beslenme kalıplarına bağlılıkları arasında bir bağlantı olduğunu bile göstermiştir.
Bireyler gıda sürdürülebilirliğini desteklemek için neler yapabilir?
Sürdürülebilir gıda sistemlerinden sağlıklı beslenmeye ilişkin EAT-Lancet raporuna 30'dan fazla önde gelen bilim insanı katkıda bulundu. Komisyon, sürdürülebilir bir beslenmenin nasıl olması gerektiğine ve hangi önlemlerin gıda sistemi değişimini teşvik edip hızlandırabileceğine dair kanıta dayalı bir bakış açısı sunuyor.
Rapor özetle şunu söylüyor:
"2050 yılına kadar sağlıklı beslenmeye geçiş, önemli beslenme değişiklikleri gerektirecektir. Meyve, sebze, kuruyemiş ve baklagillerin küresel tüketiminin iki katına çıkması, kırmızı et ve şeker gibi gıdaların tüketiminin ise %50'den fazla azaltılması gerekecek.”
Daha genel olarak insanları, "sürdürülebilir ve yenileyici tarım sistemlerini benimsemeleri veya kullanmaya devam etmeleri halinde, beslenmemizi ülkemizdeki veya bölgemizdeki çiftçilerin üretebilecekleri miktarlarda ürettiklerine göre ayarlamaya" teşvik etmemiz gerek!
Ayrıca şu önerilerde bulunabiliriz:
Gıda yetiştirmek ve çiftçiliği ilk elden deneyimlemek
Yerel, tanıdık çiftliklerden yiyecek satın almak
Sürdürülebilir üretim ve daha sağlıklı gıdaya yönelik girişimlerin desteklenmesi
Gıdanın gizli maliyetleri konusunda daha fazla şeffaflık talep etmek
Sürdürülebilir şekilde üretilen ürünler için etiketlerin kontrol edilmesi
Gelecekte hangi sistemik değişikliklerin gerçekleşmesi gerekiyor?
FAO, gıda sistemlerinin "daha bütünsel ve koordineli bir yaklaşıma" ihtiyacı olduğunu savunuyor. Bu, gıda arzını artırmaya yönelik geleneksel, üretime dayalı yaklaşımdan farklıdır. Daha entegre bir çaba, kamu ve özel sektördeki paydaşların yerel, ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde katılımını sağlayacaktır.
Ayrıca sürdürülebilir bir gıda sisteminin aşağıdakiler de dahil olmak üzere sorunları ele alması gerekmektedir:
İklim değişikliği
Biyolojik çeşitlilik kaybının tersine çevrilmesi
Halk sağlığındaki düşüşün durdurulması
Doğayla uyumlu tarım
Biyolojik çeşitliliğin teşvik edilmesi
Mahsul rotasyonu
Kimyasal gübre ve pestisitlerden kaçınmak
Toprak verimliliğinin arttırılması
Çözümün parçası olmak
BM, küresel sistemin çevresel açıdan daha sürdürülebilir olması için yeniden yapılanmaya ihtiyaç duyduğunun bilincindedir. Yerel, ulusal ve uluslararası güçlerin bu amaçla işbirliği yapması gerekiyor. FAO, "tüketicilerin ve kolektif talebin etkisinden yararlanmanın", "tarım-gıda sistemlerini dönüştürerek onları daha kapsayıcı, dayanıklı ve sürdürülebilir hale getireceğini" umuyor.
