Ya sağlıklı beslenme seviyeniz bir takıntıya dönüşüyorsa?
Sağlıklı beslenme motivasyonunuz yetersiz beslenmeye varan saplantılı bir tabloya dönüşebilir. Yeme bozukluğu olan ortoreksiya nervoza tam olarak nedir, nasıl teşhis konur ve nasıl tedavi edilir?
Kendinize iyilik yaptığınızı düşündüğünüz bazı zamanlar aslında bir şeyleri yanlış yapıyor olabileceğinizi hiç düşündünüz mü? Mesela; kendinize göre "dışarıda yemek yememeliyim", "‘katkı maddesi vardır paketli ürün tüketmemeliyim", "karbonhidrattan kaçmalıyım", "doğal değilse ağzıma sürmemeliyim" gibi bir dizi cümleyi takiben başlattığınız sağlıklı beslenme harekatı.
Bu harekat sağlık ve refah seviyenizde önemli gelişmelere yol açabilir ancak fazla saplantılı noktalara ulaşmadığı sürece. Son zamanlarda beslenmeyle ilgili ortaya çıkan trendler, herkesin ulaşabileceği ancak yanlış kullanıma açık olan bilgiler derken, sağlıklı beslenme çalışmaları yetersiz beslenme noktasına gelebilecek ‘aşırı takıntılı’ bir sürece girebiliyor. Kendinize iyilik yaptığınızı düşünürken farkında olmadan bir yeme bozukluğunun içerisine düşebilirsiniz. Sağlıklı beslenme hevesi, aşırı kilo kaybı veya arkadaşlarla dışarıda yemek yemeyi reddetme gibi günlük yaşamı olumsuz etkileyen bir saplantı haline geldiğinde ortoreksiya haline geliyor. Sizin için araştırdığımız bu yeme bozukluğunu şimdi daha yakından inceleyelim.
Ortoreksiya nervoza nedir?
Ortoreksiyanervoza, sağlıklı beslenme üzerine sağlıksız takıntı düzeyi geliştiren bir yeme bozukluğudur. Diğer yeme bozukluklarından farklı olarak, ortoreksiya miktar değil çoğunlukla gıda kalitesi etrafında döner. Bu problemle karşı karşıya olan kişiler genellikle kilo vermeye odaklanmazlar. Sağlıklı yiyecekler yemek ve yiyeceklerin saflık dereceleri ile aşırı takıntı halinin yanı sıra, sağlıklı beslenmenin faydalarıyla ilgili kontrol edilmesi güç bir saplantı düzeyleri vardır. Asla katkı maddesi içeren yiyecekleri yememek ve istenmeyen gıda gruplarının tüketilmediğinden emin olmak için diyeti aşırı planlamak olarak da tanımlanabilir. Ortoreksi olan her insanın kendine belirlediği farklı yiyecek tercihleri vardır; yedikleri ve asla yemeyecekleri yiyecekler. Genellikle reddettikleri bir yiyeceği tüketebilecek kişilerden de kendilerini uzaklaştırırlar.
Ortoreksiye ne sebep olur?
Herkes sağlığını iyileştirmek için beslenme programlarını değiştirerek yaşam tarzı değişiklikleri yapmaya başlayabilir. Ancak ortoreksiya geliştirenlerde bu odak üst düzeylerdedir. Obsesif kompulsif eğilimler, eski veya mevcut yeme bozuklukları bilinen risk faktörleridir. Diğer risk faktörleri arasında mükemmeliyetçilik eğilimleri, yüksek kaygı veya kontrol ihtiyacı gösterilebilir. Bazı çalışmalar kariyerleri için sağlığa odaklanan bireylerin ortoreksi geliştirme riskinin daha yüksek olabileceğini bildiriyor. Sık karşılaşılan örnekler arasında sağlık çalışanları, opera sanatçıları, bale dansçıları, senfoni orkestrası müzisyenleri ve sporcular bulunuyor. Bu risk düzeyleri ayrıca yaşa, cinsiyete, eğitim düzeyine ve sosyoekonomik duruma da bağlı olabiliyor.
Ortoreksi nasıl teşhis edilir?
Uzmanlar tarafından sağlıklı beslenme ve ortoreksiya arasındaki ayrımı daha net hale getirmek için bulunan tanı ölçütleri aşağıdadır.
Davranışlar veya düşünceler: Bu, optimal sağlığı teşvik ettiğine inanılan diyet seçimleri ile zorlayıcı davranışları veya zihinsel meşguliyetleri içerir. Yediğiniz her besini sorgular, sağlıklı olduğuna dair kendinizi rahatlatmaya çalışırsınız.
Kendine dayatılan kaygı: Kendi kendine belirlenen diyet kurallarını çiğnemek kaygı, utanç, hastalık korkusu, iradesizlik hissi veya kendinize fiziksel hasar vermeye neden olabilir.
Şiddetli kısıtlamalar: Diyet kısıtlamaları zamanla artabilir ve tüm gıda gruplarının ortadan kaldırılmasına ve yemek yenilen her alanın sürekli temizlenmesine kadar gidebilir. Bu kısıtlamalara bağlı olarak yoğun açlık hissi ve aşırı kilo kaybı gözlenir.
Tıbbi Konular: Bunlar yetersiz beslenmeye bağlı gelişen ciddi kilo kaybı, vitamin yetersizlikleri ve diğer tıbbi komplikasyonları içerebilir.
Yaşam tarzı bozulması: Bir kişinin sağlıklı beslenme ile tutunduğu inançlar veya davranışlar nedeniyle kişisel sıkıntı yaşamasının olağan olduğu gibi bu durum sosyal ve akademik hayatına da yansıyabilir.
Duygusal bağımlılık: Bu, beden imajı kaygısı, öz-değer bilinci veya kimlik memnuniyeti gibi kavramların hayatınıza nasıl dahil olduğu, hangi olaylarla tetiklendiği ve kendi kendine uygulanan diyet kurallarına uymaya ne zaman başlandığını içerir.
Ortoreksinin sağlık üzerine olumsuz etkileri
Ortoreksiye bağlı olumsuz etkiler genellikle aşağıdaki üç kategoriden birine girer;
1. Fiziksel etkiler
Ortoreksiya ile ilgili çalışmalar sınırlı olmasına rağmen, bu sorunun da diğer yeme bozukluklarının ilişkilendirildiği aynı tıbbi komplikasyonlara yol açtığı gözlemlenmiştir. Örneğin, kısıtlayıcı yemekten kaynaklanan temel besin eksikliği, yetersiz beslenme, anemi veya anormal derecede yavaş bir kalp atış hızı ile sonuçlanabilir. Buna ek olarak sindirim sorunları, elektrolit ve hormonal dengesizlikler, metabolikasidoz ve bozulmuş kemik sağlığı gösterilebilir. Bu fiziksel komplikasyonlar hayatı tehdit edici olabilir ve hafife alınmamalıdır.
2. Psikolojik etkiler
Ortoreksiyle karşı karşıya olan bireyler, beslenme ile ilgili alışkanlıkları bozulduğunda yoğun hayal kırıklığı yaşayabilirler. Kendi kendine uygulanan diyet kurallarını çiğnemek kişilerde suçluluk, kendinden nefret etme,başka besinleri de diyetten çıkarma veya oruç yoluyla ‘saflaştırma’ adı verilen arınma programlarına geçişe sebep olabilir. Ayrıca, belirli yiyeceklerin yeterince temiz veya doğal olup olmadığının incelenmesi için büyük miktarda zaman harcanır. Bu bireylerde pestisitlere, hormon takviyeli süt ürünlerine ve yapay tatlandırıcılara veya koruyuculara maruz kalma endişeleriartarak depresif ruh haline sürüklenirler.Aynı zamanda yiyeceklerin araştırması, beslenme programlarının sürekli düzenlenmesi, öğünlerinin tartılması veya gelecekteki yemeklerin planlanması içinde fazladan zaman harcarlar.Son araştırmalar, gıda ve sağlıkla ilgili devam eden bu meşguliyetin daha zayıf bir çalışma belleği ile bağlantılı olduğunu bildiriyor. Ayrıca insanlar dahil olmak üzere çevrelerine odaklanmada büyük problem yaşadıkları da kayıtlar arasında yerini alıyor.
3. Sosyal etkiler
Beslenme söz konusu olduğunda kontrolden vazgeçmeyi sevmeyen bu bireyler sürekli öğünlerini hangi zamanlarda, hangi yerlerde yiyebileceğini planlayan katı ve kendilerini dış dünyadan izole edebilecek kuralları izlerler. Bu tür katı yeme alışkanlıkları akşam yemeği organizasyonları, toplu planlanan kahvaltı aktiviteleri gibi yiyeceklerin etrafında dönen sosyal etkinliklere katılmayı zorlaştırabilir. Ayrıca tüketilen besinler ile ilgili müdahaleci tavırlar ve kendi bilgilerini üstün görerek diğer insanların alışkanlıklarını yargılama gibi eğilimler sosyal etkileşimleri karmaşıklaştırabilir. Bu yüzden ortoreksiya uzun dönemde kişileri yalnızlaşmaya sürükleyebilir.
Ortoreksiyanın üstesinden nasıl gelinir?
Ortoreksinin sonuçları diğer yeme bozukluklarının sonuçları kadar şiddetli olabilir. Tedavi edilmediği takdirde sağlık üzerinde geri dönüşü olmayan hasarlar bırakabilir. Bu bozukluğun üstesinden gelmenin ilk adımı varlığını tanımlamaktır. Çünkü bu bireyler genellikle sağlık, sosyal yaşam ve refah seviyeleri üzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini tanıyamadıklarından bu durumu kabullenilmesi zor olabilir. Sorun anlaşıldıktan sonra, doktor, psikolog ve diyetisyen gibi sağlık uzmanlarından oluşan multidisipliner bir ekipten yardım alınmalıdır. Yaygın tedaviler davranış değişikliği, bilişsel yeniden yapılandırma ve çeşitli rahatlama eğitimi türlerini içerir. Son olarak, bilimsel olarak geçerli beslenme bilgileri hakkında verilen eğitimler, ortoreksiyaolan kişilerin gıda hakkındaki inançlarına meydan okumasına da yardımcı olabilir.
Sağlıklı beslenme ile yeme bozukluğu arasındaki bu ince çizginin farkına varmak ve duracağınız tarafı doğru seçebilmek için beslenmenizin sağlığınızı, psikolojik refahınızı veya sosyal yaşamınızı nasıl etkilediğini gözlemlemeye başlayabilirsiniz.
